Powietrze w Polsce należy do najbardziej zanieczyszczonych w Unii Europejskiej. Z raportu opublikowanego jesienią 2013 roku przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) wynika, że spośród dziesięciu najbardziej zanieczyszczonych miast UE, aż sześć znajduje się w Polsce. Najgorzej jest w Krakowie, gdzie w roku publikacji raportu EEA normy dla stężeń dobowych PM10 były przekroczone w ciągu 138 (!) dni. Co więcej, rekordowe stężenia pyłu zawieszonego, które zanotowano w Krakowie i Zakopanem były porównywalne względem najwyższych odczytów w Pekinie, należącym do niechlubnej grupy najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Mimo niewątpliwej powagi sytuacji, na szczeblu krajowym nie wypracowano jeszcze metod pozwalających na zredukowanie poziomu zanieczyszczeń.
Przyczyny zanieczyszczenia powietrza w Polsce
Na zanieczyszczenie powietrza w naszym kraju wpływ ma wiele czynników: przemysł, energetyka, transport samochodowy, rolnictwo. Największym winowajcą jest jednak tak zwana „niska emisja”, której przyczyną jest ogrzewanie domów węglem i innymi paliwami stałymi. Większość pieców grzewczych użytkowanych w naszym kraju (warto wspomnieć, że aż 70% domów jednorodzinnych w Polsce ogrzewanych jest za pomocą węgla) nie spełnia standardów emisyjnych. Często spalane są w nich różnego rodzaju śmieci, także tworzywa sztuczne.
Co więcej, w Polsce nie obowiązują żadne normy jakości węgla przeznaczonego dla celów gospodarstw domowych. W rezultacie, w naszym kraju spalane są zwykle muł i miał węglowy, które, ze względu na wysoką zawartość siarki, popiołu i chloru, uznawane są w wielu krajach za odpady i nie dopuszcza się ich do sprzedaży.
Domowe piece grzewcze odpowiadają więc w najwyższym stopniu za zanieczyszczenie powietrza silnie rakotwórczym benzo[a]pirenem, dioksynami oraz pyłami zawieszonymi PM10 i PM2,5.
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza
W Polsce na co dzień, a w szczególności w sezonie grzewczym, oddychamy szkodliwym, niebezpiecznym dla zdrowia i życia powietrzem. Co się w nim znajduje?
Benzo[a]piren to związek organiczny należący do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Występuje on w dymie papierosowym oraz w produktach spalania węgla, drewna i pochodnych ropy naftowej. Znajduje się on też w wędzonej żywności. W zależności od miejsca zamieszkania, trybu życia oraz czasu spędzanego na wolnym powietrzu, oddychanie powietrzem zanieczyszczonym benzo[a]pirenem przyrównać można w skali rocznej do wypalenia od kilkuset do kilku tysięcy papierosów.
Na pyły zawieszone składają się cząstki o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (PM10) oraz cząstki o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra (PM2,5). Powodują one kaszel, trudności z oddychaniem, zadyszkę przy podejmowanym wysiłku, zaostrzanie objawów chorób alergicznych, podatność na infekcje układu oddechowego. Przy dłuższej ekspozycji na działanie wysokich stężeń pyłów, mają one istotny wpływ na przebieg chorób serca (między innymi na występowanie zawałów), zwiększają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe, zagrażają zdrowiu ciężarnych kobiet oraz płodów.
Dioksyny są silnie mutagennymi, toksycznymi związkami chemicznymi, powstające w dużych ilościach w procesie spalania śmieci oraz przy produkcji niektórych herbicydów.
Obecne w atmosferze tlenki azotu obniżają odporność, powodują trudności z oddychaniem, nasilenie objawów chorób alergicznych, podrażniają oczy i drogi oddechowe. Bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie ma także powietrze zanieczyszczone dwutlenkiem siarki, tlenkiem węgla oraz wyższymi stężeniami ozonu.
Rozwiązania dla poprawy jakości powietrza
Dla poprawy katastrofalnej jakości powietrza w Polsce niezbędne jest wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych oraz późniejsze bezwzględne ich egzekwowanie.
Członkowie ogólnopolskiej inicjatywy Polski Alarm Smogowy sformułowali cztery podstawowe postulaty, których wypełnienie pozwoliłoby ograniczyć zanieczyszczenie powietrza w Polsce. Są to:
- Wprowadzenie norm jakości węgla sprzedawanego indywidualnym odbiorcom, zakaz spalania odpadów węglowych.
- Wprowadzanie standardów emisyjnych dla pieców grzewczych, określenie maksymalnych dopuszczalnych poziomów emisji benzo[a]pirenu oraz pyłów dla sprzedawanych urządzeń, zakaz sprzedaży urządzeń, które nie spełniają narzuconych standardów.
- Wprowadzenie narzędzi prawnych, umożliwiających władzom lokalnym i regionalnym przyjmowanie norm emisyjnych dla wszystkich instalacji grzewczych użytkowanych na danym obszarze.
- Wprowadzenie stref ograniczonej emisji komunikacyjnej – wyznaczenie obszarów (np. centrów miast), na które wjazd mogą mieć tylko i wyłącznie pojazdy spełniające określone normy emisji zanieczyszczeń.
